خواستگاه ملیله کاری در ایران

به گزارش سرویس هنری گلدنیوز گستردگی هنر ملیله کاری به دلیل وجود اقوام کرد در استان آذربایجان بود و بیشتر ملیله کاری ها بر روی طلای کردی کار می شد. در ادامه مصاحبه گلد نیوز با یکی از استادکاران حوزه ملیله کاری طلا و جواهر را مشاهده خواهید کرد

گلدنیوز :لطفا خودتان را برای مخاطبان گلد نیوز معرفی بفرمایید.

سید فردین عاشوری هستم و ۴۲ سالمه. از سال ۷۹ یا اواخر ۷۸ به صورت کارآموز وارد این شغل شدم و پس از یک سال کارآموزی در ارومیه، دوره ی مختصری در تبریز و تهران گذراندم. سپس کارگاهی راه اندازی کردم و تا الان مشغول به کار هستم.

گلدنیوز: لطفا از پیشینه ملیله کاری به عنوان طلای سنتی ارومیه بفرمایید.

عاشوری: خواستگاه ملیله کاری به استان زنجان برمیگردد. در ابتدا بر روی ظروف نقره انجام می شده است. سپس استاد کاران ملیله کاری به ظروف طلا هم روی آوردند و در استان اصفهان هم شاهد ملیله کاری بودیم. گستردگی این هنر به دلیل وجود اقوام کرد در استان آذربایجان بود و بیشتر ملیله کاری ها بر روی طلای کردی کار می شد. بر روی سکه های پهلوی که در آن زمان بیشتر رواج داشت و اکنون هم در بازار وجود دارد انجام می شد.

ملیله در اصلاح عامیانه به شکل طلای توری است. شکل گل و برگ شاید برای عامه مردم بیشتر در ظروف نقره که در بازار در همه جای ایران وجود دارد، دیده شده باشد و الان کارگاه های آنها بیشتر در استانهای اصفهان و زنجان فعالیت می کنند.

در بحث طلا اقوام کرد بیشتر تمایل به ملیله کاری بر روی دوره های سکه داشتند و طلای کار شده آنها معمولا وزن سنگینی داشت. سکه های ۵ پهلوی، ۱۰ پهلوی و حتی تا ۲۸ پهلوی در این کار استفاده می شد. ولی الان به دلیل گرانی طلا کمتر شاهد ملیله کاری بر روی طلا هستیم.

اگر بخواهم تخصصی تر توضیح بدم، ۹۹ درصد ملیله ای که در حال حاضر وجود دارد، شبیه سازی شده و چیزی نیست که تا همین ۵ سال پیش کار میکردیم. البته الان هم مشتریانی هستند که خواهان ملیله سنتی هستند. ولی به دلیل سنگینی وزن محصول، بودجه هر کسی اجازه سفارش این نوع ملیله کاری بر روی طلا را نمی دهد.

گلد نیوز: لطفا روند ساخت ملیله با دست را کمی تخصصی تر برای مخاطبان ما توضیح دهید.

عاشوری : بخواهم کمی تخصصی تر توضیح دهم در ملیله کاری، طلا به صورت مفتول بسیار نازک به قطر ۳۰ میکرومتر در می آید.

سپس ۲ مفتول ۳۰ میکرومتری به هم تابیده می شود که در اصطلاح ترکی به آن “اشمه” می گوییم و به تابیدن “اشمخ” می گوییم. به این معنی که مفتول ها بر روی تخته و توسط دریل دستی یا برقی به هم پیچیده می شوند. سپس نوردکاری روی آنها انجام می گیرد یعنی مقداری تخت می شوند.

بعد توسط پنس شکل هایی مانند گل، گرداب، بادام و شکلی شبیه گردن خروس با آنها ساخته می شود. بعد این تکه های داخل چارچوب قرار می گیرد و با لحیم پودری همه به هم متصل می شوند.

گلدنیوز: به عنوان مثال طرح طاووس شما که به شکل گوشواره است، چه میزان طلا برای ساخت نیاز دارد؟

ملیله ای که بر روی گوشواره با طرح طاووس دیده می شود، در ملیله کاری سنتی چیزی در حدود ۶۰ تا ۷۰ گرم برای ۴ طبقه تمام می شد. این ۷۰ گرم در ملیله کاری جدید به ۷-۸ گرم تبدیل شده است. در ظاهر قضیه شاید چیزی شبیه طاووس باشد اما به هیچ وجه در کیفیت با ملیله کاری سنتی قابل مقایسه نیست. متاسفانه امروزه زرگرها به هر دوی آنها ملیله طاووس می گویند که از نظر من کاملا اشتباه است. اما به دلیل اقتصادی تر بودن، اکنون این نوع ملیله در بازار وجود دارد و خرید و فروش می شود.

گلدنیوز: آیا ملیله کاری های امروزی هم بر اساس همان روش سنتی ساخته میشود یا به مرور زمان دستخوش تغییرات شده است؟

عاشوری: دیگر این کارها به این شکل انجام نمیشود. الان یک مفتول را تخت می کنند و چیزی شبیه گل و سایر شکل های ملیله سنتی ایجاد می کنند. آن را داخل چارچوب قرار می دهند و به جای لحیم پودری، به صورت مختصر از ۲ یا ۳ جا لحیم می زنند. ملیله های قدیم ظاهر خود را پس از سالها حفظ می کنند. ملیله کاری که مثلا در سال ۷۹ انجام شده داری لحیم کاری بسیار محکم است و هنوز هم توسط زرگرها با یک پرداخت مختصر قابل استفاده است.

همچنین بعضی از آنها به عنوان طلای مستعمل به فروش می رسند. ولی ملیله کاری جدید به نوعی یک بار مصرف است و حتی ممکن است پس از ۲ یا ۳ ماه خراب شود. اما به دلیل بودجه کم، مجبور هستند که فقط به ظاهر بپردازند.

گلدنیوز: جناب عاشوری در خلال صحبت هایتان به طلای کردی اشاره کردید. ویژگی طلای کردی چیست؟

چون کردها تمایل زیادی به سکه دارند، سینه ریزهای بزرگی دارند. آنها معمولا در اکثر کارها از سکه های پهلوی استفاده می کنند. همینطور در گردنبندها، کمربندها، تاج ها و گوشواره های آنها معمولا سکه به کار رفته است. تصور من این است که چون سکه به دلیل عیار بالاتر رنگ زردتری دارد، تمایل بیشتری به آن دارند و بعید می دانم تمایل خاصی نسبت به عکس شاه بوده باشد.

گلدنیوز: شاید به این دلیل که تجملات بیشتری را نشان می داد!

عاشوری: بله شاید. در طلای کردی که کار می کردیم، قطعا باید سکه هم کار می شد و ملیله خالی نمی خواستند. مثلا سفارش به این گونه بود که می گفتند من سکه ۵ پهلوی می خواهم که دوره ی آن ملیله کاری شود. یا گوشواره ای می خواهم که سکه ربع پهلوی یا نیم پهلوی در آن استفاده شود.

منظور از سبک کردی، طلای آنها معمولا حجیم است. گردنبندهای حجیم دارند، تاج استفاده می کنند و گوشواره های بزرگ و سنگینی دارند. حتی بعضی از گوشواره هایی که ما درست می کنیم، آنقدر سنگین است که زنجیری به آن متصل می کنیم که به سر گیره می شود تا گوش اذیت نشود.

شاید عده خاصی به غیر از کردها، از این گونه طلاهای حجیم استفاده کنند. اما این سبک بیشتر در بین کردها رواج دارد. و منظور از سبک کردی، حجیم بودن طلای مورد استفاده است. اما این سبک هم به مرور کمتر شده است.

گلدنیوز: به سمت ظریف شدن می رود!

عاشوری: بله. هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ تغییر فرهنگ و بعضی از آداب به سمت ظریف شدن پیش رفته است.

در قدیم بین کردها به منظور شیربها استفاده می شد. در فرهنگ ما ترک ها اینگونه نبود. ولی کردها به عنوان شیربها یا برای خواهران عروس یا تحفه هایی برای دایی عروس از این طلاها استفاده می کردند.در عروسی به مقدار طلا به عنوان شرط ازدواج اشاره می شد. ولی همانطور که اشاره کردم اکنون به دلیل گرانی طلا و تغییر فرهنگ تاج سر به تل سر تبدیل شده است.